Cykoria podróżnik, inaczej zwana podróżnikiem błękitnym, to roślina, która lubi wędrować. “Podróżując” przydrożami rozprzestrzeniła się po całym świecie – można ją spotkać na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy – stąd zapewne jej przydomek. Niepozorna, często traktowana jak chwast, a jednak bardzo wartościowa pod względem zdrowotnym i kulinarnym.
Spis treści
Zacznijmy od związków czynnych odpowiedzialnych za działanie lecznicze. Korzeń cykorii podróżnik jest bogaty w sok mleczny, w skład którego wchodzą głównie (uwaga, teraz część dla pasjonatów chemii i trudnych nazw ;)): gorzkie laktony seskwiterpenowe, glikozydy (gorzka intybina), cholina i śladowe ilości olejków eterycznych. Zaraz obok związków goryczowych w dużej ilości obecna jest też inulina.
I właśnie obecność tych związków gorzkich warunkuje działanie:
Sprawa jest dosyć prosta – gorzkie substancje powodują podrażnienie zakończeń nerwów smakowych na języku, co na drodze odruchu powoduje zwiększenie wydzielania śliny i soków trawiennych, czyli soku żołądkowego oraz żółci. Na pewno zauważyliście, że po zjedzeniu czegoś gorzkiego zwiększa się produkcja śliny. Organizm przestawia się wtedy na tryb “trawimy”.
No dobrze, to odłóżmy związki gorzkie na bok i przejdźmy dalej. Inulina, zaliczana do cukrów, które nie są przez nas trawione, stanowi świetną pożywkę dla naszych bakterii jelitowych. Jest tak zwanym prebiotykiem (nie mylić z probiotykiem ;)). Dzięki temu usprawnia pasaż jelitowy i tym samym wpływa korzystnie na trawienie.
Korzeń cykorii ma również działanie lekko moczopędne i hipoglikemizujące.
Co ciekawe, suszone ziele cykorii działa podobnie jak korzeń, jednak odrobinę słabiej ze względu na mniejszą zawartość związków czynnych.
Teraz esencja wiedzy: suszony korzeń cykorii podróżnik świetnie sprawdzi się w łagodzeniu dolegliwości, takich jak:
W tym celu można stosować samodzielnie przygotowane odwary z korzenia cykorii (a do przepisu dojdziemy za chwilkę).
To, co Pan Tabletka lubi najbardziej – czyli głównie kulinarne. Czy wiedzieliście, że z korzenia specjalnej odmiany cykorii wytwarza się kawę zbożową? Używa się do tego odmiany korzeniowej cykorii (C. intybus var. sativum). Inulina zawarta w korzeniu po wysuszeniu i uprażeniu przekształca się w związek, który aromatem przypomina kawę. Popularna w Polsce kawa zbożowa ma właśnie dodatek cykorii. Jest to świetna alternatywa dla osób, które nie mogą pozwolić sobie na picie klasycznej kawy z kofeiną.
Ale to nie wszystko! Młode listki cykorii zbierane wiosną mogą posłużyć jako dodatek do sałatki lub być wykorzystane jako zamiennik szpinaku. Jedna roślina, a tyle zastosowań…
O ile sam korzeń cykorii jest przeciwwskazany u dzieci do 12 r. ż. to kawę zbożową z cykorią w składzie, według Instytutu Matki i Dziecka, można podawać już dzieciom od 12. miesiąca życia. Stanowi to fajny dodatek do śniadania.
Moi Czytelnicy najlepiej wiedzą, jakie mam podejście do odchudzania – nie ma cudownych środków, które pomogą zrzucić wagę bez żadnego wysiłku. Tak jest i w tym przypadku. Cykoria, jak już wspomniałem, będzie regulować procesy trawienne i zmniejszać uczucie ciężkości po posiłku, natomiast nie spowoduje to magicznie utraty wagi.
Pamiętajcie: jedyny rozsądny sposób na zrzucenie zbędnych kilogramów to zbilansowana, zdrowa dieta i wysiłek fizyczny dostosowany do własnych możliwości.
Korzeń cykorii ma działanie lekko hipoglikemizujące, czyli obniżające stężenie glukozy we krwi, nie jest to jednak działanie poparte badaniami naukowymi. Stosowanie w tym wskazaniu wynika raczej z tak zwanego tradycyjnego zastosowania.
Dodatkowo zawarta w korzeniu inulina, ze względu na niski indeks glikemiczny, nie podnosi poziomu cukru we krwi, więc o tyle jest dla tej grupy bezpieczna.
W przypadku osób uczulonych na rośliny z rodziny Asteraceae należy zachować szczególną ostrożność, poniewaz stosowanie ziela czy korzenia cykorii może powodować alergie.
Europejska Agencja Leków (EMA) nie zaleca stosowania tych surowców u kobiet w ciąży i u mam karmiących – ze względu na brak odpowiednich badań, potwierdzających bezpieczeństwo.
Stosowanie odwarów z korzenia cykorii jest niewskazane u osób z kamieniami pęcherzyka żółciowego, a także u dzieci do 12. roku życia.
A teraz tradycyjnie: zapraszam na część botaniczną!
***
gatunek: Cykoria podróznik (łac. Cichorium intybus)
rodzina: Astrowate (łac. Asteraceae)
Cykoria podróżnik to bylina dorastająca do około 120 cm wysokości. Jej łodygi są cienkie, ale bardzo wytrzymałe na wszelkie mechaniczne uszkodzenia. Na łodydze osadzone są dość rzadko długie, cienkie i lekko piłkowane liście, dolne zaś są owłosione od spodu i tworzą rozetę zaraz przy ziemi. Roślina zachwyca nas swoimi błękitnymi kwiatami w okresie w zasadzie od lipca do września.
Cykoria podróżnik nie dość, że ładna, to jeszcze nie wybrzydza – lubi gleby piaszczyste, kamieniste, generalnie rośnie w trudnych warunkach. Spotkasz ją głównie na poboczach dróg, nasypach, łąkach, czy obrzeżach pól uprawnych.
Troszkę już o tym wiecie z poprzednich akapitów, ale teraz będzie bardziej szczegółowo. Głównym surowcem pozyskiwanym z cykorii jest korzeń (Cichorii radix). Zbieramy go wiosną lub wczesną jesienią ze stanowisk naturalnych. Jak już wspominałem, cykoria rośnie głównie przy drogach, taki surowiec nie zawsze jest odpowiednio “czysty”. Na zbiór najlepiej wybrać się na jakąś łąkę czy pole oddalone od drogi – oczywiście zwróć uwagę czy nie jest to teren prywatny i czy możemy wykopać korzenie nie niszcząc komuś upraw ;). Korzenie dokładnie umyj i wysusz na powietrzu lub w suszarni w temperaturze około 30 stopni, możesz też skorzystać z piekarnika.
Możesz też zbierać młode części ziela (Cichorii herba) w okresie kwitnienia, najlepiej na przełomie lipca i sierpnia. Susz je tak samo jak korzeń. Ziele cykorii wykorzystywane jest jednak rzadziej ze względu na nieco słabsze działanie.
Jest też opcja dla osób, które nie mają możliwości samodzielnego zbioru surowca. Gotowy suszony korzeń cykorii lub mieszanki ziołowe możesz zakupić w aptece lub dobrym sklepie zielarskim.
Cykorię podróżnik możesz samodzielnie uprawiać w ogródku. Nasiona wysiewa się w lipcu na stanowisku jasnym, z lekką, piaszczystą glebą. Możesz też przesadzać młode rośliny ze stanowisk naturalnych, ale jest to wyzwanie dla doświadczonych ogrodników – wymaga większej wprawy.
Zdrowotności!
Pan Tabletka
P.S. Chcesz posłuchać o ziołowych metodach na trawienie? Zapraszam na mój podcast – klik! A może chcesz się dowiedzieć, jakie właściwości ma pieprz czarny i na co działa? Sprawdź tutaj!
1. EMA: Community herbal monograph on Cichorium intybus L., radix https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/draft-community-herbal-monograph-cichorium-intybus-l-radix_en.pdf (dostęp dnia: 12.04.2022)
2. Kohlmünzer, S., Farmakognozja. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, ss.323
3. Janda, K., Gutowska, I., Geszke-Moritz, M. and Jakubczyk, K., 2021. The Common Cichory (Cichorium intybus L.) as a Source of Extracts with Health-Promoting Properties—A Review. Molecules, 26(6), s.1814.
4. Ożarowski, A., Jaroniewski, W. and Płuciennik, A., 1989. Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Zwiazków Zawodowycyh, s. 131-133.
5. IMiD: Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia https://imid.med.pl/files/imid/Do%20pobrania/Poradnik%20%C5%BCywienia%20 dzieci 1-3 IMiD FINAL.pdf (dostęp dnia 12.04.2022)