Jakie właściwości lecznicze kryje w sobie brzoza brodawkowata? Jak, co i kiedy się stosuje? Na co działa sok z brzozy, a także liście brzozy? Zapraszam na wpis o właściwościach zdrowotnych brzozy brodawkowatej.
Spis treści
Brzoza brodawkowata kojarzy mi się z letnią podróżą pociągiem, ponieważ często rośnie w okolicach torów. Chyba nikt nie ma wątpliwości, że bardzo łatwo ją rozpoznać. Jest bardzo charakterystycznym drzewem – chyba jako jedyna ma wyjątkową, białą korę i delikatne i wiotkie gałęzie.
Ale przejdźmy do rzeczy. Brzoza dostarcza kilku rodzajów surowca, które są od lat znane i stosowane w celach leczniczych. Są to:
Liście brzozy zbieramy w maju/czerwcu, wtedy gdy są jeszcze młode, a ich powierzchnia lepka. Następnie się je suszy w warunkach naturalnych – najlepiej w cieniu, w tzw. przewiewie. Po wysuszeniu liście mają słaby, przyjemny zapach i gorzkawy, ściągający smak.
Pączki brzozy zbieramy od grudnia do marca i także suszymy, tylko że w temperaturze około 30°C. Zbierane pączki brzozy powinny być nabrzmiałe, a po wysuszeniu lepkie, na przekroju jasnozielone, o silnym balsamicznym zapachu i gorzkawym smaku.
Sok z brzozy otrzymuje się przez głębokie nacięcie gałęzi wczesną wiosną (spokojnie, to nie wszystko – reszta o soku z brzozy będzie niżej).
Zbierana wiosną z młodych, ściętych pni i gałązek. Zdziera się z nich tą białą elastyczną zewnętrzną część, a następnie suszy w temperaturze do 40°C.
Na sam koniec został nam dziegieć brzozowy, inaczej smoła brzozowa – powstający w procesie suchej destylacji drewna.
Aktywność biologiczna, a co za tym idzie terapeutyczna poszczególnych surowców brzozy dość różni się od siebie przez to, że poszczególne surowce pozyskiwane z brzozy mają różny skład chemiczny. Z racji tego, że jednak to liście brzozy mają największe znaczenie fitoterapeutyczne, dlatego właśnie liściom brzozy brodawkowatej przyjrzymy się bliżej.
Liście brzozy brodawkowatej zaliczane są do surowców flawonoidowych. Zawierają w sobie związki taki takie jak hiperozyd, kwercytyna czy rutozyd. Dodatkowo w swoim składzie, w szczególności w świeżych liściach, znajdziemy kwas askorbinowy (witaminę C), kwasy fenolowe takie jak np. kwas kawowy, związki mineralne głównie w postaci soli potasu, ale także olejek eteryczny czy żywice oraz garbniki.
Wszelkiego rodzaju napary, odwary czy sok z liści brzozy od dawien dawna stosuje się w stanach zapalnych i bakteryjnych dróg moczowych, w kamicy nerkowej (celem zapobiegania powstawaniu i wypłukiwaniu istniejących złogów w nerkach), a także we wszelkiego rodzaju chorobach o podłożu reumatycznym, dnie moczanowej, oraz schorzeniach skórnych dzięki swojemu przeciwzapalnemu działaniu, np. w trądziku czy wspomagająco w łuszczycy. A to dlatego, że (głównie) liście brzozy bogate są we wspomniane flawonoidy, ale także olejek eteryczny i sole potasu. Pijąc przetwory z liści brzozy zwiększamy wydalanie moczu, a wraz z nim jonów sodowych, chlorkowych czy kwasu moczowego. Liście brzozy wykazują także słabe działanie napotne, a pozyskiwane z liści brzozy wyciągi mają zastosowanie przy wypadaniu włosów oraz łupieżu.
Myśląc o brzozie nie zapominajmy o soku brzozowym, który wiosną wycieka z naciętych pni drzew. Sok brzozowy posiada w swoim składzie cukier inwertowany, jest bogatym źródłem kwasów organicznych (np. jabłkowego, cytrynowego), związków mineralnych, szczególnie miedzi i cynku, w mniejszym stopniu również wapnia, magnezu i fosforu, a także aminokwasów. Sok brzozowy wpływa wzmacniająco na organizm, a także poprawia przemianę materii oraz zwiększa ilość wydalanego moczu.
Jedną z pierwszych substancji naturalnych uzyskanych z roślin była betulina, wyizolowana z kory brzozy. Betulina i kwas betulinowy wykazują m.in. działanie przeciwalergiczne, przeciwzapalne oraz przeciwwirusowe. Stosuje się je w preparatach przeznaczonych do pielęgnacji cery wrażliwej, skłonnej do alergii, wrażliwej. Betulinę i jej pochodne odnajdziemy także w recepturach preparatów kosmetycznych dla skór dojrzałych lub starzejących się, dzięki swoim właściwościom antyutleniającym i zapobiegającym stresowi oksydacyjnemu, co wywiera ochronny wpływ na skórę i spowalnia procesy starzenia.
Surowców z brzozy, a także innych surowców/produktów roślinnych o działaniu moczopędnym, nie powinno stosować się jako środków wywołujących wymuszoną diurezę przy obrzękach spowodowanych upośledzeniem czynności serca i nerek. Pamiętaj, jeśli masz jakieś wątpliwości co do stosowania/spożywania jakiegoś preparatu, skonsultuj się ze swoim lekarzem.
***
A teraz, jak to mamy w zwyczaju, botanika!
gatunek: Brzoza brodawkowata (łac. Betula pendula)
rodzina Brzozowate (łac. Betulaceae)
Brzoza brodawkowata jest drzewem liściastym, szybko rosnącym, osiągającym do 30 m wysokości. Ma dość charakterystyczną, białą korę, która łuszczy się w sposób okrężny (u młodych drzew jest pomarańczowo-czerwona, a u starszych drzew czarna u nasady). Jej młode pędy są ciemne, pokryte kropelkami żywicy i zwisające (stąd druga polska nazwa brzozy, czyli brzoza zwisająca). Pączki brzozy są jajowate i przede wszystkim lepkie, liście zaś żywozielone, ogonkowe, zaostrzone na końcu, kształtem przypominające jajowaty romb. Kwiaty zebrane są w charakterystyczne „kotki”, a owocem brzozy jest orzeszek.
Brzoza brodawkowata kwitnie równolegle z rozwojem pierwszych liści, od połowy kwietnia do połowy maja, o czym świadczy jej wszechobecny zielony pyłek, który w powietrzu osiąga całkiem wysokie stężenie. Przez to staje się jednym z ważniejszych aeroalergenów w naszym kraju. Warto wiedzieć, że alergeny pyłku brzozy i innych brzozowatych są w Polsce, zaraz po alergenach pyłku traw, najczęstszą przyczyną objawów okresowego alergicznego nieżytu nosa, zapalenia spojówek oraz atopowej astmy pyłkowej.
A o nieżycie nosa i o dziecięcych alergiach a odporności pisałem tu:
Brzoza brodawkowata to jedno z tych drzew serio kojarzącym się polskim krajobrazem. Rośnie praktycznie na całym niżu (oraz w niższych partiach gór), głównie na suchych, piaszczystych terenach. Możesz ją także spotkać w parkach czy ogrodach, ponieważ często sadzi się ją tam jako drzewo ozdobne. Jest ważnym drzewem leśnym, występuje pospolicie w lasach liściastych, borach mieszanych oraz sosnowych, czy także zaroślach i na zrębach.
Jak wspomniałem wyżej, brzoza brodawkowata kwitnie już zaraz, bo w kwietniu. Myślę, że możesz także kojarzyć jej lekkie nasiona zaopatrzone w charakterystyczne skrzydełka. Skrzydełka te mają niezwykłą moc, ponieważ dzięki nim nasiona mogą być rozsiewane przez wiatr nawet na bardzo duże odległości, co sprawia, że brzoza często staje się gatunkiem pionierskim. Co to znaczy? Po prostu, że jest jednym z pierwszych gatunków drzew zarastających nieużytki, czyli np. tereny o niekorzystnym ukształtowaniu powierzchni, grunty zdegradowane przez przemysł czy składowiska odpadów. Taka to magiczna roślina 🙂
Zdrowotności!
Pan Tabletka
P.S. A tutaj znajdziesz przydatne przepisy od Pana Tabletki: Rumiankowo-szałwiowy napar z nutą mięty – przepis (klik!) i Najlepszy przepis na syrop z pędów sosny (klik!).
1.https://czasopisma.up.lublin.pl/index.php/ah/article/view/478/358 (dostęp 06.04.2023)
2. https://www.lasy.gov.pl/pl/edukacja/lesnoteka-1/drzewa/brzoza-brodawkowata (dostęp 06.04.2023)
3. https://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/02/ke2016.4-1.pdf (dostęp 06.04.2023)
4. Matławska I.: Farmakognozja. Podręcznik dla studentów Farmacji. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Wyd. 3., 2008.