Fiołek trójbarwny (zwany też bratkiem) to nie tylko roślina ozdobna! W medycynie ludowej fiołek trójbarwny znany był już w czasach, gdy choroby leczyło się u babki zielarki lub szeptuchy. Współcześnie płatki jego barwnych kwiatów wykorzystywane są jako ozdoba wykwintnych potraw. Jakie właściwości zdrowotne ma fiołek trójbarwny, jego ziele i herbatka z niego robiona?
Spis treści
Tradycyjnie, zaczniemy od małej powtórki z chemii – ale w dużym skrócie 🙂 Ziele i kwiat fiołka trójbarwnego zawierają głównie związki chemiczne zwane flawonoidami, a wśród nich m.in. przeciwzapalny wiolutozyd. Poza tym mamy tam karotenoidy (zeaksantyna, beta karoten, wiolaksantyna) i antocyjany (wiolanina).
Ziele fiołka trójbarwnego podane doustnie powoduje zwiększenie ilości wydalanego moczu i potu, a więc działa moczopędnie i napotnie. Dzięki temu z organizmu usuwane są szkodliwe produkty przemiany materii. A to sprawia, że fiołek trójbarwny ma właściwości odtruwające i oczyszczające organizm.
Ziele fiołka trójbarwnego ma też właściwości lekko przeciwzapalne i wykrztuśne.
Napary i odwary, a innymi słowy herbatę z ziela fiołka trójbarwnego możesz zastosować do łagodzenia dolegliwości skórnych, związanych z nadmierną produkcją łoju. Natomiast to, z czym najczęściej możecie łączyć tą roślinkę to leczenie trądziku – na niejednym blogu urodowym na pewno pojawiły się takie informacje 🙂
Fiołek trójbarwny może też być stosowany bezpośrednio na skórę – w postaci opatrunków nasączonych naparem lub jako dodatek do kąpieli.
Moczopędne działanie bratka można wykorzystać wspomagająco w zapaleniu układu moczowego.
Fiołkowi przypisuje się także działanie lecznicze w reumatoidalnym zapaleniu stawów, jednak nie ma na to dowodów.
W aptece kupić możesz suszone ziele fiołka trójbarwnego jako lek – w saszetkach lub luzem w pojedynczej torebce. Fiołek trójbarwny jest składnikiem bardzo wielu suplementów diety, przeznaczonych dla osób chcących poprawić kondycję skóry (zwłaszcza trądzikowej).
Także w kosmetyce fiołek znalazł swoje miejsce – jest używany w tonikach i kremach do cery naczynkowej, serum do cery trądzikowej, maskach odżywiających włosy czy nawet peelingach.
Przetwory z bratka są naprawdę proste i szybkie w przygotowaniu. Naprawdę – każdy z Was podoła 😉
Około 3 gramów suszonego ziela zalej szklanką gorącej, świeżo zagotowanej wody i zaparzaj pod przykryciem przez 10 minut. Pij od jednej do trzech takich porcji dziennie.
Dwie łyżki ziela zalej dwiema szklankami letniej wody. Ogrzewaj do wrzenia, a od momentu kiedy woda zacznie wrzeć gotuj jeszcze przez 5 minut. Następnie przecedź i odstaw do wystygnięcia. Pij od ½ do 1 szklanki, 2-3 razy dziennie.
Zarówno napar jak i odwar można użyć do nasączania opatrunków, umieszczanych bezpośrednio na skórze.
Brzmi pięknie, prawda? Od razu na myśl przychodzi wizyta w SPA… No dobrze, wróćmy do rzeczywistości. 10 g ziela fiołka zalej litrem gorącej wody i zaparzaj pod przykryciem przez 15 minut. Następnie odcedź i dodaj cały litr do wanny z wodą przygotowaną na kąpiel. I domowe SPA jak znalazł 🙂
A w temacie urodowym – zachęcam do przeczytania wpisu o skrzypie polnym (klik!). A tutaj przepis na domowy peeling zero waste (klik!) 😉
Tutaj nie będzie niespodzianek: fiołek trójbarwny jest bezpiecznym ziołem. Działania niepożądane dotyczyć mogą osób uczulonych na związki zawarte w fiołku.
Ważne jest natomiast to, że osoby uczulone na salicylany (do których należy m.in. aspiryna) nie powinny zażywać fiołka, gdyż wiolutozyd w nim zawarty uwalnia w organizmie salicylan metylu, odpowiadający za działanie przeciwzapalne fiołka.
Brak jest jednoznacznych dowodów na bezpieczeństwo stosowania fiołka trójbarwnego w czasie ciąży i podczas karmienia piersią – Europejska Agencja Leków (EMA) nie rekomenduje jego używania w tym czasie.
Zewnętrznie, na skórę, możesz zastosować fiołka u dzieci starszych niż 12 lat.
W przypadku doustnych przetworów z ziela fiołka, EMA nie zaleca ich stosowania u dzieci.
Fiołek trójbarwny do rozsiewania swoich nasion, jak wiele innych roślin, wykorzystuje zwierzęta. Bratki wybrały jednak dość nietypowego partnera – zbratały się z mrówkami. Potrafią one przetransportować nasionka nawet na odległość 70 metrów!
Ale jaki mrówki mają w tym interes? Te małe owady znane są ze swojej pracowitości, ale chyba nie pracują charytatywnie by pomóc fiołkom w podbijaniu nowych terenów? Oczywiście, że nie – fiołki potrafią się odwdzięczyć.
Nasiona fiołka posiadają tzw. elajosomy – wyrostki, które zawierają substancje odżywcze i wabiące mrówki. Dzięki temu owady traktują nasiona jak pokarm i zanoszą je do mrowiska. Czasem gubią je po drodze, a czasem porzucają w okolicach mrowiska już po konsumpcji elajosomu.
W ten sposób oba gatunki zyskują – fiołki skuteczny transport dla swoich nasion, a mrówki źródło pożywienia.
***
gatunek: fiołek trójbarwny (łac. Viola tricolor)
rodzina: fiołkowate (łac. Violaceae)
Fiołek trójbarwny jest bardzo charakterystyczną rośliną i jego rozpoznanie nie powinno być dla Was trudne.
Najbardziej charakterystyczne są barwne kwiaty, od których fiołek wziął swój przydomek – trójbarwny. Owe trzy barwy to niebieska, fioletowa i żółta. Mogą występować w różnych kombinacjach – fiołek posiada bardzo wiele odmian. Najczęściej płatki są niebiesko-fioletowe i jasno- oraz ciemnożółte. Często płatki są w większej części niebieskofioletowe. Z rzadka trafiają się też prawie całkiem żółte. Pięć płatków kwiatu fiołka ułożone jest w charakterystyczny sposób – dwa parzyste płatki na górze, po jednym z prawej i lewej strony i jeden, największy, na dole kwiatu. Na dolnych i bocznych płatkach często znaleźć można ciemne kreski – trzy na bocznych i pięć na dolnym. Kwiaty fiołka osadzone są na długich szypułkach, sięgających nawet 8 cm długości.
Łodyga fiołka osiąga maksymalnie 30 cm. Wyrastające z niej liście są okrągławe i ząbkowane, a w górnych częściach łodygi lancetowate.
Fiołek trójbarwny jest rośliną pospolitą w Polsce. Jedynie w wyższych partiach gór trudniej go spotkać. Najchętniej rośnie na terenach przekształconych przez człowieka – na poboczach dróg, nasypach kolejowych, brzegach pól, sadach, ogrodach, parkach i innych trawiastych terenach.
Surowcem jaki możemy pozyskać z fiołka trójbarwnego jest ziele razem z kwiatem. Na polowanie możesz wyruszyć w okresie kwitnienia fiołka, czyli od maja do września – masz więc całkiem sporo czasu.
Zbieraj młode kwitnące pędy o barwie żywozielonej, bez dolnych pożółkłych części łodyg. Najcenniejsze będą dobrze ulistnione pędy. Ziele fiołka powinno suszyć się w cieniu i przewiewie. Jeśli chcesz przyspieszyć suszenie można umieścić je w suszarni, w temperaturze do 40°C.
Istnieje całe multum gatunków i odmian fiołków, wyhodowanych głównie w celach ozdobnych. Choć mają one przepiękne kwiaty, do celów leczniczych się nie nadają. Pamiętaj więc, żeby kupić konkretnie nasiona fiołka trójbarwnego.
Samodzielna uprawa fiołka trójbarwnego nie jest trudna. Nasiona można sadzić w donicach lub od razu wysiewać do gruntu. Ziemia powinna być dobrze wilgotna, żyzna i próchnicza. Fiołki lubią słońce i kwitną intensywniej na nasłonecznionych stanowiskach, ale i w półcieniu sobie poradzą.
Roślinki najlepiej sadzić w odległościach od 10 do 30 cm od siebie (15 cm x 15 cm przy kwadratowym poletku).
Zdrowotności!
Pan Tabletka
P.S. Jeśli tematy zielarskie Ci nieobce, to popatrz koniecznie na tą prasę do suszenia ziół (klik!) Ułatwisz sobie pracę i zaoszczędzisz ceny czas 🙂
1.European Union Herbal Monograph on Viola Tricolor L. Herba Cum Flore.; 2010. www.ema.europa.eu. Accessed April 17, 2022.
2. Viola tricolor (fiołek trójbarwny). https://www.atlas-roslin.pl/pelna/gatunki/Viola_tricolor.htm#TRESC-16320. Accessed April 17, 2022.
3. Ożarowski A, Jaroniewski W. Rośliny Lecznicze i Ich Praktyczne Zastosowanie. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych; 1987.