Piękne, drobne, fioletowe kwiaty, srebrzyste liście i wachlarz prozdrowotnych właściwości – to w skrócie szałwia lekarska. Liście szałwii wykorzystuje się nie tylko w kuchni jako przyprawę, ale z powodzeniem można przyrządzić z niego napar na różne zdrowotne dolegliwości. Przed Wami szałwia lekarska i jej właściwości lecznicze, czyli na co może nam pomóc? Zapraszam do wpisu 🙂
Spis treści
Jak zawsze – zaczniemy od sporej dawki chemii 😉 Liście szałwii lekarskiej zawierają w sobie wiele cennych substancji, którym zawdzięcza się właściwości lecznicze szałwii wykorzystywane w medycynie naturalnej. Surowiec cechuje się obecnością olejku eterycznego (m.in. tujon, kamfora, borneol, cyneol, pinen), kwasów fenolowych, w tym kwasu rozmarynowego, di- i triterpenów (m.in. karozol, rosmanol, kwas karnozowy, kwad urolowy czy oleanolowy), a także flawonoidów (pochodne luteoliny i apigeniny) i garbników.
Nic więc dziwnego, że szeroki wachlarz właściwości szałwii lekarskiej od dawnych lat znajduje zastosowanie w medycynie naturalnej. Preparaty na bazie surowca można stosować wewnętrznie bądź zewnętrznie, uzyskując odmienny profil aktywności.
No dobrze, przejdźmy do konkretów.
Liście szałwii lekarskiej wykazują działanie:
Wyciągi z liści stosuje się w stanach zapalnych jamy ustnej oraz gardła w postaci płukanki. Można również dodać go do kąpieli lub zastosować w postaci okładów na zmiany skórne – pamiętaj jednak, żeby nie stosować go na otwarte rany.
A tutaj (klik!) znajdziesz przepis na rumiankowo-szałwiowy napar z nutą mięty – czyli domową płukankę na gardło 🙂
Literatura poleca również sięgnąć po szałwię w problemach związanych z układem trawiennym – przy zapaleniach, nieżytach czy biegunkach. Istnieją jednak surowce roślinne o silniejszym działaniu na układ pokarmowy, dlatego stosowanie w tego rodzaju problemach liści szałwii należy traktować raczej jako dodatek do terapii.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o innych ziołach, które wspomagają trawienie, to koniecznie przeczytaj o rumianku (klik!), rozmarynie (klik!), mięcie pieprzowej (klik!) i cykorii podróżnik (klik!).
Więcej na temat domowych sposobów na trawienie przeczytasz w mojej książce – Zdrownik.
Ale to nie wszystko! Wyciągi alkoholowe z liści szałwii znalazły zastosowanie u osób zmagających się z nadmierną aktywnością gruczołów potowych, a także w stanach nadmiernego pobudzenia nerwowego czy problemach ze zbyt skąpymi miesiączkami u kobiet.
Dla uzyskania działania przeciwpotliwego, nalewkę szałwiową spożywać należy w niewielkich ilościach – ½ łyżeczki rozcieńczona w ¼ szklanki wody. Taką miksturę należy wypić, ale przy tym koniecznie obserwować reakcję organizmu. Teoretycznie można stosować taką metodę doustnie nawet do 6 tygodni, jednak gdy objawy wcześniej nie ustępują lub dochodzą nowe symptomy, warto wcześniej udać się do specjalisty, żeby pomógł w ustaleniu przyczyny problemu.
Inne przetwory z liści szałwii, mające hamować nadmierną potliwość, stosuje się zewnętrznie, np. napar z liści dodawany do kąpieli.
Jak wykorzystać szałwię w domu? Nic prostszego – zerknij na te przepisy:
Jednym z najprostszych sposobów przygotowania do spożycia liści szałwii jest wykonanie naparu, czyli mówiąc prościej – zrobienie szałwiowej herbatki. Wystarczy 1-2 g surowca (według nieco starszych źródeł 1-2 łyżeczki) zalać 150 ml wrzątku, zostawić na chwilkę pod przykryciem i gotowe! Tak przygotowany napar z liści szałwii można spożywać nie więcej niż 3 razy w ciągu dnia przez okres 2 tygodni.
Prawdopodobnie najbardziej popularną formą wykorzystywania surowców szałwii lekarskiej jest stosowanie płukanki do jamy ustnej i gardła. Co prawda istnieją na rynku gotowe preparaty o tym przeznaczeniu, zawierające w swym składzie szałwię, jednak wykonanie jej samodzielnie sprawi nie tylko większą satysfakcję, ale pozwoli na zachowanie najprostszego z możliwych składów. Jako płukankę można wykorzystać letni/chłodny napar (wykonany wg powyższego przepisu bądź w nieco mocniejszej wersji – 2,5 g surowca na 100 ml wody) lub użyć płynnego wyciągu szałwiowego wymieszanego z wodą. Alkoholowy wyciąg można przygotować samodzielnie, lecz osobom mniej doświadczonym polecam zakupić już taki gotowy lub pozostać przy wykorzystaniu domowego naparu.
Pamiętaj, że wyciągi alkoholowe z szałwii stosuje się w zdecydowanej większości wskazań zewnętrznie! Jeśli masz wątpliwości, w jaki sposób użyć roślinnej mikstury – skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.
Jak powiedział Paracelsus: „Omnia sunt venena, nihil est sine veneno. Sola dosis facit venenum.”, czyli “Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną”. Nie pozostaje mi nic innego jak się z tym zgodzić.
Zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej, nie należy przekraczać dobowej dawki 4-6 g surowca.
Tutaj sięgniemy do autorytetu (uwaga, będzie trochę liczb :)). EMA (Europejska Agencja Leków) w zależności od rodzaju dolegliwości uznaje za bezpieczne odmienne dawki surowca lub wyciągów i przetworów wykonanych na bazie szałwii lekarskiej.
Zalecane dawki wg EMA w dolegliwościach trawiennych:
Zalecane dawki wg EMA przy nadmiernym poceniu się:
Zalecane dawki wg EMA w stanach nieżytowych i zapalnych jamy ustnej oraz gardła (płukanki lub żel miejscowy):
Zalecane dawki wg EMA w problemach skórnych:
Stosowanie naparów z szałwii nie jest zalecane osobom poniżej 18. roku życia. Szczególną ostrożność należy zachować ze względu na zawartość tujonu w liściach szałwii.
Przeciwwskazaniem do stosowania preparatów na bazie szałwii jest nadwrażliwość na jakikolwiek składnik w niej zawarty.
Pamiętaj, że jeśli po kilku dniach stosowania szałwii objawy nie ustępują, pojawiają się nowe dolegliwości lub początkowe przybierają na sile, zakończ stosowanie domowych mikstur i porozmawiaj ze specjalistą, aby ustalił przyczynę problemu i wdrożył niezbędne leczenie.
Zarówno wyciągu z liści szałwii, jak i olejku eterycznego nie należy stosować u kobiet w trakcie ciąży i podczas laktacji.
Napar również nie jest zalecany, jednak wynika to z braku danych na temat bezpieczeństwa jej stosowania. W razie potrzeby skonsultuj się z lekarzem.
Podczas stosowania przetworów z liści szałwii lekarskiej (szczególnie przy długotrwałym stosowaniu czystego olejku eterycznego lub wyciągu alkoholowego), istnieje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Do efektów ubocznych takiej domowej terapii zalicza się nudności, wymioty, stany otępienia lub wystąpienie drgawek, przypominających drgawki epileptyczne. Nie należy więc stosować długotrwale przetworów szałwii lekarskiej, przede wszystkim z uwagi na zawartość tujonu, który odpowiada za występowanie efektów ubocznych.
***
gatunek: Szałwia lekarska (łac. Salvia officinalis)
rodzina: jasnotowate (łac. Lamiaceae)
Szałwia lekarska to półkrzew osiągający do 0,5 metra wysokości. Na rozgałęzionej, wznoszącej się ku górze, łodydze rosną naprzeciwległe, krótkoogonowate liście o lancetowatym kształcie. Brzeg liścia jest delikatnie karbowany, a jego struktura pomarszczona. Szaro-srebrzysty kolor liści po wysuszeniu surowca zmienia się na szarozielony.
Roślina posiada jasnofioletowe kwiaty układające się w nibyokółki na szczycie łodyg.
Okres kwitnienia szałwii lekarskiej przypada na początek lata (czerwiec-lipiec). Półkrzew wykształca owoc – rozłupnię.
Roślina cieszy się popularnością wśród właścicieli prywatnych ogrodów czy upraw. Szałwia lekarska rośnie na łąkach, skalnych półkach czy kamienistych stepach.
Szałwię można z powodzeniem uprawiać samodzielnie w warunkach domowych. Warto posadzić ją w miejscu słonecznym, lecz możliwie osłoniętym przed silnymi wiatrami.
Surowcem leczniczym jest liść szałwii, który zbiera się w maju, w czasie, gdy liście są całkowicie wykształcone, ale roślina jest jeszcze przed okresem kwitnienia. Zebrany surowiec należy wysuszyć na świeżym powietrzu, w miejscu zacienionym i przewiewnym. Warto mieć na uwadze, aby temperatura, w której suszy się liście nie przekraczała 35°Celsjusza.
Zdrowotności!
Pan Tabletka
P.S. W temacie trawienia – polecam moją analizę preparatów aptecznych (klik!) i podcast o ziołowych sposobach na trawieni (klik!).
1.Atlas roślin. Dostępne na: https://atlas-roslin.pl/gatunki/Salvia_officinalis.htm (dostęp kwiecień 2022).
2. European Medicines Agency (2016). European Union herbal monograph on Salvia officinalis L., folium. Committee on Herbal Medicinal Products (HMPC). Dostępne na: https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-monograph/final-european-union-herbal-monograph-salvia-officinalis-l-folium-revision-1_en.pdf
3. Matławska I. (2008). Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wydawnictwo naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań, s. 324-326
4. Ożarowski A., Jaroniewski W. (1987). Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa, s. 361-364
5. Rybak D. (1993). Atlas roślin leczniczych. Wydawnictwo “Arkady”, Warszawa, s. 254
6. Sage (2021). Dostępne na: https://www.drugs.com/npp/sage.html.
7. Salvia officinalis (2017). Dostępne na: https://www.e-lactancia.org/breastfeeding/salvia-officinalis/synonym/.