Wrotycz pospolity to bardzo rozpowszechniona w Polsce roślina, która ma dwa bardzo skrajne oblicza. Z jednej strony posiada niezaprzeczalne właściwości lecznicze, znane w tradycyjnej medycynie od setek lat. Z drugiej, zawiera toksyczne związki, które nie pozwalają na jej szerokie zastosowanie. Więc jakie właściwości posiada ta roślina i czy można je bezpiecznie wykorzystać? Zapraszam do wpisu.
Spis treści
Z wrotyczu pospolitego można uzyskać kilka surowców. Najczęściej wykorzystywanym są wysuszone koszyczki kwiatowe (Tanaceti flos), rzadziej stosuje się całe części nadziemne (Tanaceti herba). Drogą destylacji można z kwiatów uzyskać olejek eteryczny (Tanaceti aetheroleum).
Kwiaty wrotyczu pospolitego zawierają sporą ilość olejku eterycznego i to właśnie z nim wiąże się aktywność surowca. W olejku eterycznym znajduje się głównie beta-tujon (aż do 95% w niektórych odmianach, inne nie posiadają go w ogóle), w mniejszych ilościach są obecne kamfora, izotujon oraz inne terpeny. Ponadto surowiec zawiera sterole, polisacharydy, flawonoidy oraz gorzkie laktony seskwiterpenowe.
Dawniej wrotycz pospolity był często stosowany przede wszystkim jako środek przeciwrobaczy, skuteczny wobec tasiemców, obleńców i owsików, a także o działaniu wiatropędnym i przeciwskurczowym. Podawany był w celu uśmierzenia migrenowych bólów głowy, w dyspepsjach, utracie apetytu i problemach żołądkowych oraz zewnętrznie w różnych schorzeniach skórnych i reumatyzmie.
To, co warunkuje aktywność leczniczą surowca, jest jednocześnie tym, co wyklucza go z szerokiego zastosowania. Obecnie wrotycz pospolity ma małe znaczenie w lecznictwie za sprawą dużych ilości toksycznego tujonu i alergizujących laktonów – po prostu jego stosowanie jest niebezpieczne!
Preparaty na bazie wrotyczu pospolitego zostały przebadane w warunkach in vitro lub na zwierzętach, istnieje zaledwie kilka badań z udziałem ludzi. Wykazano, że roślina posiada właściwości przeciwzapalne – ekstrakt hamował wywołany klinicznie stan zapalny uszu u myszy. Bardzo dobre wyniki dały badania nad wykorzystaniem wyciągu z wrotyczu w hamowaniu etanolowego uszkodzenia żołądka i wrzodów u szczurów – za ten efekt prawdopodobnie odpowiedzialne są laktony seskwiterpenowe i flawonoidy. W kolejnych badaniach stwierdzono antybakteryjny wpływ wobec bakterii Gram – dodatnich i Gram – ujemnych (np. Escherichia coli czy Pseudomonas aeruginosa), wirusów HSV1 oraz kleszczowego zapalenia mózgu, a także grzybów z rodzaju Candida. Istnieje także badanie, w którym używano jego wyciągu w połączeniu z innymi ziołami, w celu zahamowania aktywności wirusa HIV u ludzi.
Wrotycz pospolity jest bardzo skutecznym środkiem owadobójczym i odstraszającym insekty. Olejek może być używany jako składnik repelentów do odstraszania moli, mrówek, a nawet kleszczy i komarów, a odwar z ziela to ekologiczny sposób na zwalczanie stonki ziemniaczanej i mszyc. Bukiet z dodatkiem rośliny ustawiony na tarasie odpędzi niechciane owady.
Spożywanie wrotyczu pospolitego jest niebezpieczne dla ludzi i zwierząt – opisane są przypadki silnych zatruć, w tym śmiertelne. Wszystko za sprawą toksycznego tujonu.
Przyjmowanie olejku albo picie herbaty z kwiatów może spowodować wymioty, bóle brzucha i skurcze jelit, przyspieszony oddech, słaby i szybki puls, drgawki, utratę przytomności, a nawet prowadzić do śmierci. Dawka śmiertelna to zaledwie 10 kropli olejku. Roślina może także wywoływać skórne alergie kontaktowe po jej dotknięciu, zerwaniu czy zgniataniu w palcach, dlatego jeśli już go zrywać, to najlepiej robić to w rękawiczkach.
***
gatunek: Wrotycz pospolity (łac. Chrysanthemum vulgare = Tanacetum vulgare L.)
rodzina: astrowate (łac. Asteraceae)
Roślina wyrasta do 1,5 metra wysokości, zazwyczaj spotyka się go w skupiskach. Ma prostą, kanciastą i rozgałęzioną u szczytu łodygę, z której wyrastają pierzaste i ząbkowane, duże liście. Cała roślina wydziela silny zapach przypominający aromat kamfory – jest on szczególnie wyczuwalny po zmiażdżeniu kwiatów lub liści.
Kwitnącą roślinę rozpoznasz z daleka po intensywnie żółtych kwiatach, zgromadzonych w baldachy. Żółte rurkowate kwiaty, ciasno upakowane w koszyczki, pojawiają się na szczytach łodyg od czerwca do sierpnia. Po przekwitnięciu na ich miejscu roślina wydaje owoce w postaci ciemnych, suchych niełupek.
Wrotycz pospolity jest szeroko rozpowszechniony w całej Europie oraz Azji. Bardzo prawdopodobne, że spotykasz go prawie na każdym spacerze, gdyż porasta przydroża, miedze, nasypy kolejowe, polany, skraje lasów czy nieużytki. Jest to gatunek silnie ekspansywny i szybko rozrasta się na nowych siedliskach, a dodatkowo jest odporny na skrajne warunki atmosferyczne (mróz, upały). Przez hodowców traktowany jest jako uciążliwy chwast.
Tytuł tej sekcji jest raczej na przekór, ponieważ ja przestrzegam przed zbieraniem wrotyczu samodzielnie. Po prostu – nie róbcie tego, bo ryzyko, jakie to niesie jest wyższe niż korzyści, które otrzymacie 😉
Wrotycz pospolity łatwo pomylić z innymi gatunkami! Dość podobnie wygląda roślina o nazwie starzec jakubek (Senecio jacobea), która jest silnie trująca! Starca odróżnisz od wrotycza po jego kwiatach, które posiadają płatki, oraz po mniej ząbkowanych liściach. Jak widzicie i się domyślacie – dla Waszego bezpieczeństwa najlepiej nie zbierajcie ani jednego, ani drugiego 🙂
Mam nadzieję, że przekaz zawarty w tym wpisie jest dostatecznie jasny – nie wszystko złoto, co się świeci! Niech Was nie zwiodą te piękne kwiaty (taaaak, doskonale nadawałyby się do bukietu) – ich zbieranie może okazać się naprawdę niebezpieczne.
Zdrowotności
Pan Tabletka
P.S. A w tej książce – Zdrownik (klik!) – znajdziesz sporo ziołowych przepisów na różne bolączki 🙂
P.S. 2 Zachęcam też do zapoznania się z innymi wpisami – przed Wami lipa drobnolistna (klik!) i szałwia lekarska (klik!).
1.https://www.drugs.com/npp/tansy.html (dostęp dnia: 13.04.2022)
2. https://msuinvasiveplants.org/documents/mt_noxious_weeds/common_tansy.pdf (dostęp: 13.04.2022)
3. https://zioloweherbarium.pl/wrotycz-pospolity/ (dostęp: 13.04.2022)
4. Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005